Stel je voor dat je een belangrijk strategisch besluit moet nemen op basis van data. Je opent je dashboard, bekijkt de cijfers, en – hoera! – de getallen bevestigen wat je al dacht. De markt trekt aan, klanten zijn tevreden, en je investeringskeuze lijkt geniaal. Maar wacht even… is dat écht zo? Of heeft je brein net een sprintje getrokken richting “zie je wel!”?
Welkom in de wondere wereld van confirmation bias, de innerlijke cheerleader van je overtuigingen.
Wat is confirmation bias?
Confirmation bias is de neiging van ons brein om vooral informatie te zoeken, onthouden of interpreteren die onze overtuiging bevestigt. Het is als een Google-zoekopdracht intypen met als doel gelijk te krijgen. En zeg nu zelf: wie heeft er ooit op de tweede pagina van Google geklikt als de eerste al precies zegt wat je wou horen?
Een BI-dashboard dat alleen je successen toont… dat is geen BI, da's gewoon de cijfers wat naar de mond praten.
Deze bias is geen domme fout, maar een slim (zij het soms misleidend) trucje van het brein: het spaart energie door het onbekende te negeren en het bekende te omarmen. Helaas kan dat in een wereld van data en dashboards leiden tot dure denkfouten.
Hoe werkt het in de praktijk?
Stel: je bent salesmanager en je merkt dat het aantal gewonnen offertes daalt. Je vermoedt dat de prijs te hoog is en duikt in de cijfers. En jawel – hij zit er boenk op: “prijs” als reden voor afhaken. Case closed, tournée général, toch?
Niet zo snel. Je had evengoed kunnen kijken naar de responstijd van offertes (traag als een slak op congé?), de klantbeleving (een automatische mail die klinkt alsof hij door een printer geschreven is?), of leverzekerheid (zoals voorspeld door tante Magda en haar glazen bol). Maar omdat je al een idee had, zocht je enkel bevestiging. En zo stuur je misschien bij op het verkeerde vlak. Of in managementtaal: je rijdt 120 per uur… maar op de verkeerde afrit.
Waarom is confirmation bias zo verraderlijk in een zakelijke context?
In organisaties is confirmation bias een ware illusionist: ze laat beslissingen eruitzien als objectieve inzichten, terwijl ze eigenlijk stevig beïnvloed zijn. Zeker in bedrijven waar “data-driven” werken een badge of honour is, is het verleidelijk te denken dat cijfers de waarheid spreken. Maar data liegt niet… tenzij jij het haar influistert.
Confirmation bias treedt op in drie smaken:
1. Individueel niveau
Een analist die gelooft dat de klanttevredenheid top is, gaat zelden op zoek naar misnoegde reacties. Waarom jezelf lastigvallen met gezaag als je ook kunt stoefen met een 9 op 10?
2. Teamniveau
Een salesteam dat zweert bij "prijs is het probleem" zal elk ander signaal vakkundig negeren – ook als de klant eigenlijk klaagt over de helpdesk die klinkt alsof hij nog op inbelinternet zit.
3. Organisatieniveau
Bedrijven die zichzelf als “disruptief” zien, worden soms zó verliefd op hun eigen hype, dat ze marktsignalen wegwuiven als “onbegrip van de klant”. Tot er ineens niemand meer koopt. (Nokia belt.)
Signalen van confirmation bias in jouw bedrijf
Begin je te vermoeden dat er iets scheelt in je datarelatie? Let op deze signalen:
- KPI’s die altijd positief worden uitgelegd. Zelfs een daling is "een kans voor verbetering". (Alsof een lekke band vooral handig is om je bandenwisselskills te oefenen.)
- Afwijkende data? Die is "ruis". Lees: hinderlijk voor het succesverhaal.
- Elke maand exact dezelfde rapportage. Sleur, maar dan in tabellen.
- Veel zinnen die beginnen met: "Wij weten dat…" of "Onze ervaring leert dat…"
- Teams die praten met data, maar niet met elkaar.
Wat kost confirmation bias?
De schade van confirmation bias is moeilijk exact te meten, maar hier is een greep uit de ellende:
- Foute investeringen: Je start een project op buikgevoel met cijfers als excuus, en eindigt met een hoop extra voorraad én een bitter budget.
- Ontevreden klanten: Je vertrouwt op een hoge NPS-score, maar merkt niet dat de klachten zich opstapelen in je spamfolder.
- Procesinefficiëntie: Als je enkel de successen viert, zal niemand zich druk maken over het lek onder de motorkap.
Kortom: een BI-dashboard dat alleen je successen toont, is geen business intelligence… dat is geen BI, da's gewoon de cijfers wat naar de mond praten.
Zo doorbreek je confirmation bias
Tijd om de roze bril af te zetten. Hier zijn vijf manieren om de bias te temmen:
1. Stel jezelf de omgekeerde vraag
In plaats van te vragen: “Hoe bevestigt dit mijn idee?”, stel je de vraag: “Wat zou dit idee kunnen onderuithalen?” Een beetje zoals bij een sollicitatie: je hoopt op een ja, maar je bereidt je voor op de vraag “Wat is je grootste zwakte?” (Spoiler: perfectionisme telt niet.)
2. Werk met scenario’s
Laat dashboards verschillende realiteiten tonen. Zo krijg je geen tunnelvisie, maar een panoramisch zicht. (En ja, dat betekent ook een blik op het minder mooie landschap.)
Je bent beter af met iemand die durft zeggen: "Misschien zitten we mis."
3. Betrek een 'red team'
Een team dat de opdracht krijgt om gaten te schieten in je analyse. Klinkt vervelend? Ja. Werkt het? Absoluut. Zie het als een verplichte reality check, maar dan met koffie.
4. Toon afwijkingen
Laat je dashboard niet alleen gemiddelden tonen, maar ook uitschieters. Eén boze klant met een duidelijk punt is soms waardevoller dan honderd anonieme duimpjes omhoog.
5. Vergelijk databronnen
Koppel je CRM, ERP, Excel-planningen en notities op post-its. Als vier systemen vier verschillende verhalen vertellen, weet je dat je geen waarheid hebt – maar een thriller met meerdere verhaallijnen.
Data mag je tegenspreken
In een goed functionerend datagedreven bedrijf is het niet erg als de cijfers je buikgevoel tegenspreken. Integendeel: dát is vaak het startpunt van groei.
Want wie altijd gelijk krijgt, leert niks bij. En laten we eerlijk zijn: zelfs je GPS vraagt soms om een herberekening. Waarom jij dan niet?
Durf dus kritisch te zijn. Niet alleen voor je data – maar ook voor jezelf.
Tot slot
Confirmation bias zal nooit verdwijnen. Het is een vast onderdeel van het mens-zijn. Maar met wat bewustzijn, een flinke dosis zelfrelativering en de juiste tools, kun je de schade beperken en de kwaliteit van je beslissingen drastisch verbeteren.
Dus: de volgende keer dat je denkt "zie je wel", stel jezelf de vraag: zie ik alles – of alleen wat ik wil zien?
Je brein wil graag gelijk hebben… maar je bedrijf is beter af met iemand die durft zeggen: "Misschien zitten we mis."
.png)
